LEON V DE LUSIGNAN ROI D'ARMENIE (No 1) L'illustre inconnu de la Basilique de Saint Denis Texte : Joël GOURDON - ԼԵՈՆ Ե ԼՈՒԶԻՆԱՆՑԻ ՀԱՅՈՑ ԹԱԳԱՎՈՐ (No 1) Սեն Դենիսի բազիլիկայի նշանավոր անհայտը Տեքստը՝ Ժոել ԳՈՒՐԴՈՆ

**LEON V DE LUSIGNAN ROI D’ARMENIE (No 1)**L’illustre inconnu de la Basilique de Saint Denis
Texte : Joël GOURDON


Parme les gisants des rois et des reines de France de la Basilique de Saint-Denis se sont glissés au cours des siècles quelques personnages plus ou moins inattendus . Certains sont présents de pleins droits, invités par les rois eux-mêmes à partager leur vie éternelle pour cause de services exceptionnels : le plus célèbre est du Guesclin, le connétable mais on y voit aussi Louis de Sancerre un maréchal.


D’autres ont été comme entassés là pêle-mêle au cours des évènements révolutionnaires. La plupart sont membres, réels ou supposés, de la famille royale, cousins, oncles ou tantes des souverains en provenance de différentes églises parisiennes, vidées, sécularisées, parfois détruites.


Un seul n’entre pas dans ces catégories, un intrus en quelques sorte : Léon V de Lusignan, roi d’Arménie. Il voisine dans la partie droite du déambulatoire avec le couple Charles d’Alençon/Marie d’Espagne, des « seconds couteaux ». Comble de la discrétion, il fut identifié sous le nom de Léon VI, numérotation courante dans les ouvrages d’histoire mais qui n’est pas la sienne ni celle de personne d’ailleurs. Heureusement, l’année de l’Arménie (2007) et les céréonies qu’elle entraîna firent rendre à Léon son véritable numéro d’ordre.


Ce Léon n’est pas membre de la famille royale française ou du moins pas plus que beaucoup d’entre nous. De plus, l’Arménie n’est pas la France mais Léon s’est retrouvé ici, il le doit à son titre royal ; pour un responsable pressé par les évènements, un gisant de roi, même d’un pays « exotique » se place à Saint-Denis avec ses semblables. Léon V est donc le seul étranger présent en ces lieux même si son patronyme laisse imaginer une ascendance poitevine.


Sa présence au milieu de nos rois pourrait être considérée comme une abberration. En fait la vraie question est ailleurs. Pourquoi un roi d’Arménie du XIV ème siècle est-il mort à Paris et y fut enterré ?


L’histoire de ce Léon est tellement exceptionnelle et improbable que sa fin et les avatars de son gisant n’en sont que des illustrations, des compléments harmonieux : à vie extraordinaire, destin posthume extraordianaire.


Léon fut roi d’Arménie. Pas n’importe lequel : le dernier.
Depuis la perte de son royaume en 1375, plus personne n’a régné sur un quelconque territoire en tant que roi d’Arménie. Quelques-uns portèrent ce titre, mais ne parvinrent jamais au plein sens du terme n’a existé avant le XXe siècle. C’est dire que Léon et son règne bien court de 9 mois marquant un tournant essentiel de l’histoire des Arméniens.


Précisons qu’il s’agit ici de la Petite Arménie, c’est à dire la CILICIE, actuelle côte sud-est de la Turquie et non la région caucasienne qui porte aujourd’hui le nom d’Arménie.


Au moins était-il arménien ? Du « sang arménien » coulait dans ses veines, il naquit très probablement en Petite Arménie mais il a vécu de l’âge de 2 ans à celui de 24 ans en Chypre dans le royaume des « Lusignan », sa famille. Comble de confusion, ces Lusignan n’en étaient pas vraiment : dès le XIIIe siècle, le royaume de Chypre est aux mains des cadets de la famille régnante d’Antioche et sont donc des Poitiers (comme Aliénor d’Aquitaine par exemple) qui ont changé leur patronyme pour régner sur l’île. Léon est un descendant des croisés, né en Orient, un « Poulain » comme on disait certainement pas un Arménien au sens strict.


(La suite sera publiée très prochainement)

Joël GOURDON est agrégé d’histoire et passionné par les relations entre Occident et Orient au Moyen-âge. Relation qui sont bien plus riches que le simple choc de culture. Parmi ses publications un récit de la vie de Renaud de Châtillon, un croisé qui entretint d’étroites relations avec les Arméniens de Cilicie dont Léon fût le roi deux siècles plus tard.



ԼԵՈՆ Ե ԼՈՒԶԻՆԱՆՑԻ ՀԱՅՈՑ ԹԱԳԱՎՈՐ (No 1)
Սեն Դենիսի բազիլիկայի նշանավոր անհայտը
Տեքստը՝ Ժոել ԳՈՒՐԴՈՆ


Պարմայում Ֆրանսիայի թագավորների և թագուհիների պառկած կերպարները Սեն-Դենիի բազիլիկայում դարերի ընթացքում սայթաքել են որոշ քիչ թե շատ անսպասելի կերպարներ: Ոմանք ներկա են լիարժեք իրավունքներով, որոնց հրավիրել են հենց թագավորները՝ կիսելու իրենց հավերժական կյանքը բացառիկ ծառայությունների պատճառով. ամենահայտնին դյու Գեսկլենն է, ոստիկանը, բայց մենք նաև տեսնում ենք Լուի դե Սանսերին որպես մարշալ:
Մյուսները այնտեղ կուտակվեցին հեղափոխական իրադարձությունների ժամանակ: Մեծ մասը՝ իրական կամ ենթադրյալ, թագավորական ընտանիքի անդամներ են, զարմիկներ, հորեղբայրներ կամ հորաքույրներ, որոնք գալիս են փարիզյան տարբեր եկեղեցիներից՝ դատարկված, աշխարհիկացված, երբեմն ավերված:
Միայն մեկը չի տեղավորվում այս կատեգորիաների մեջ, մի տեսակ ներխուժող՝ Լևոն V Լուսինյանացին, հայոց թագավոր: Նա հարևան է ամբուլատորիայի աջ մասում Շառլ դ’Ալենսոն/Մարի դ’Էսպան զույգի հետ՝ «երկրորդ դանակներով»։ Խոհեմության գագաթնակետին նա ճանաչվել է Լեո VI-ի անվան տակ, որը սովորական համարակալում է պատմության աշխատություններում, բայց որը ոչ իրենն է, ոչ որևէ մեկին: Բարեբախտաբար, Հայաստանի տարին (2007) և դրա հետ կապված արարողությունները Լեոնին տվեցին իր իսկական սերիական համարը։
Այս Լեոնը Ֆրանսիայի թագավորական ընտանիքի անդամ չէ կամ գոնե մեզանից շատերը չէ: Ավելին, Հայաստանը Ֆրանսիա չէ, այլ Լեոն հայտնվեց այստեղ, նա դա պարտական ​​է իր թագավորական տիտղոսին. Իրադարձությունների հետևանքով ճնշված մենեջերի համար թագավորի պառկած կերպարը, նույնիսկ «էկզոտիկ» երկրից, տեղավորվում է Սեն-Դենիում իր հասակակիցների հետ: Հետևաբար, Լեոն V-ն այս վայրերում ներկա միակ օտարերկրացին է, նույնիսկ եթե նրա ազգանունը հուշում է Պոյտևինի ծագումնաբանության մասին:
Նրա ներկայությունը մեր թագավորների մեջ կարելի էր շեղում համարել։ Իրականում իրական հարցն այլ տեղ է. Ինչո՞ւ Փարիզում մահացավ և այնտեղ թաղվեց 14-րդ դարի Հայաստանի թագավորը.
Այս Լեոնի պատմությունն այնքան բացառիկ և անհավանական է, որ նրա վերջը և պառկած կերպարի ավատարները միայն նկարազարդումներ են, ներդաշնակ լրացումներ՝ արտասովոր կյանք, արտասովոր հետմահու ճակատագիր։
Լեոն Հայաստանի թագավորն էր։ Ոչ միայն մեկը: Վերջինը:
1375 թվականին նրա թագավորության կորստից ի վեր ոչ ոք որպես Հայաստանի թագավոր չի ղեկավարել որևէ տարածք։ Մի քանիսը կրում էին այս տիտղոսը, բայց երբեք չհասան տերմինի ամբողջական իմաստին, որը գոյություն չուներ մինչև 20-րդ դարը: Սա նշանակում է, որ Լեոնը և նրա շատ կարճ 9-ամսյա գահակալությունը էական շրջադարձ կատարեցին հայության պատմության մեջ։
Հստակեցնենք, որ սա Փոքր Հայաստանն է, այսինքն՝ ԿԻԼԻԿԻԱՆ, Թուրքիայի ներկայիս հարավարևելյան ափը և ոչ թե կովկասյան տարածաշրջանը, որն այսօր կրում է Հայաստան անունը։
Գոնե հայ էր։ Նրա երակներում «հայկական արյուն» էր հոսել, նա, ամենայն հավանականությամբ, ծնվել է Փոքր Հայքում, բայց 2-ից 24 տարեկան ապրել է Կիպրոսում՝ «Լուսինյան» թագավորությունում՝ իր ընտանիքում։ Խառնաշփոթը մեծացնելու համար այս Լուսինյանները իրականում չէին. 13-րդ դարից Կիպրոսի թագավորությունը գտնվում էր Անտիոքի իշխող ընտանիքի կուրսանտների ձեռքում և, հետևաբար, Պուատիեից էին (օրինակ, Էլեոնորա Ակվիտանացին), ովքեր փոխել էին իրենց ազգանունը: կղզին կառավարելու համար։ Լեոն խաչակիրների հետնորդն է, ծնվել է Արևելքում, «քուռակ», ինչպես ասում էին, իհարկե, խիստ իմաստով հայ չէ:
(Մնացածը կհրապարակվի շատ շուտով)
Ժոել ԳՈՒՐԴՈՆը պատմության շրջանավարտ է և կրքոտ է միջնադարում Արևմուտքի և Արևելքի հարաբերություններով: Հարաբերություններ, որոնք շատ ավելի հարուստ են, քան պարզ մշակութային ցնցումը: Նրա հրապարակումներից է Ռենո դը Շատիլոնի կյանքը՝ խաչակիր, որը սերտ հարաբերություններ էր պահպանում Կիլիկիայի հայերի հետ, որոնց թագավորը Լեոնն էր երկու դար անց։****
Serge Tateossian Evreux Le 22/12/2024